آموزشی داستان‌نویسی برای کودکان | سیزده قدم تا نگارش کتاب کودک | انجمن چری بوک

[مستر کیان]

ژانر کارآگاهی (معمایی)
کودکان پرسشگر هستند و هر آن چیزی را که در ذهن آن‌ها پرسش ایجاد کند، دوست دارند. خط سیر داستان شما باید به‌گونه‌ای باشد که معمایی در ابتدای کتاب مطرح شود و سپس قدم به قدم در طی قصه با پیدا کردن سرنخ‌ها و نشانه‌ها این معما حل گردد. در این صورت است که کودک با اشتیاق فراوان قدم به قدم تا آخر داستان با شما همراه خواهد شد و لذت بی‌نظیر کشف را تجربه خواهد کرد.

استفاده از ژانر کارآگاهی یا معمایی در داستان‌نویسی برای کودکان از این جهت اهمیت دارد که بهترین روش برای آموزش غیر‌مستقیم مهارت حل مسئله به کودکان است. کودکان در طی داستان یاد می‌گیرند که چه‌طور باید یک معما را بشکافند و از سرنخ‌های پیش پا افتاده برای حل آن استفاده کنند. ژانر کارآگاهی نه فقط برای کودکان، بلکه برای نوجوانان نیز بسیار جذاب و پرکشش است.

مجموعه‌ها‌ی «بنگاه کارآگاهی لاسه و مایا»، «کارآگاه سیتو» و «کارآگاه کوفسکی» از نمونه‌هایی از ژانر معمایی یا کارآگاهی در داستان‌نویسی برای کودکان هستند.

 

[مستر کیان]

قدم سوم:
تا می‌توانید کتاب کودک بخوانید
وقتی شما قصد دارید به هر کار جدیدی از نوع خلق و تولید محتوا دست بزنید، ابتدا باید تا می‌توانید همان نوع محتوا را به مصرف برسانید. نگارش کتاب کودک هم از این قاعده مستثنی نیست. اگر می‌خواهید در داستان‌نویسی برای کودکان موفق عمل کنید، باید مطالعه‌ی انواع کتاب کودک را در برنامه‌ی روزانه‌ی خود قرار دهید و در ابتدای ورود به حوزه‌ی نویسندگی برای کودکان، حداقل روزی دو ساعت را به مطالعه‌ی کتاب‌های کودکانه اختصاص دهید.

اگر خودتان فرزند دارید، پیشنهاد می‌کنیم تا جایی که فرزندتان مشتاق شنیدن است، برایش کتاب کودک بخوانید و واکنش‌های او را نسبت به آنچه می‌شنود، ریزبینانه مورد توجه و بررسی قرار دهید. البته بهتر است که اگر فرصتی پیش آمد این کار را در پارک‌ها، مهد‌های کودک یا شیرخوارگاه‌ها انجام دهید تا تفاوت واکنش‌ کودکان مختلف برای شما آشکار شود.

این اقدام شما را با دغدغه‌های گوناگونی که آن کتاب در ذهن کودکان پدید می‌آورد آشنا ساخته و دنیایی از ایده‌های نو را جهت داستان‌نویسی برای کودکان در اختیار شما قرار می‌دهد.

 

[مستر کیان]

راه‌های دسترسی به کتاب‌های کودک
برای دستیابی به انواع مختلفی از کتاب‌ کودک، نیازی نیست تا حتماً تک‌تک آن‌ها بخرید و هزینه‌ زیادی را متحمل شوید. راه‌های راحت‌تر و کم‌هزینه‌تری نیز وجود دارد. به عنوان مثال، می‌توانید از اپلیکیشن‌هایی نظیر طاقچه و فیدیبو استفاده کنید و بسیاری از کتاب‌ها را به‌صورت الکترونیکی با هزینه کمتر تهیه کنید.

عضویت در کتاب‌خانه‌های معتبر شهر خودتان و امانت گرفتن کتاب‌ها نیز راه بسیار خوبی برای مطالعه انواع و اقسام کتاب‌ها است. علاوه بر این، با توجه به حجم کم کتاب‌های کودک، می‌توانید گاهی برای مدتی طولانی در کتاب‌فروشی‌های بزرگ شهر خودتان مشغول گشت و گذار و مطالعه‌ی سرپایی کتاب‌ها بشوید.

 

[مستر کیان]

نگاه کودکانه به دنیا داشته‌باشید
ادبیات کودک باید صدای کودکان باشد، نه پیام بزرگسال به کودک. شما می‌توانید به هر موضوعی، حتی موضوعات ناخوشایندی چون مرگ، طلاق، جنگ، اعدام و …، به چشم یک ایده برای نگارش کتاب کودک نگاه کنید، به شرط آنکه با نگاهی کودکانه به‌ این موضوعات بنگرید.

اگر در هنگام شروع داستان‌نویسی برای کودکان، قصد پرداختن به این دست ایده‌ها را دارید، باید با مشاهده‌ی دقیق کودکان، دریابید که کدام بخش از سوالات آن‌ها در مواجهه با این موضوعات بی‌جواب باقی مانده و چطور می‌توان به‌صورت غیرمستقیم، به این دغدغه‌ها پاسخ داد یا کودک را به سوی یافتن پاسخ هدایت کرد. در این صورت است که می‌توانید از طریق داستان‌نویسی برای کودکان کاری کنید که این موضوعات کم‌کم وارد دایره‌ی امن کودک شده و از حالت مگو خارج شود.

واکنش‌های متفاوت کودکان را زیر ‌ذره‌بین قرار دهید
یکی دیگر از راه‌های ایده‌یابی این است که به‌طور غیر‌مستقیم در روابط بچه‌ها با یکدیگر و مشکلاتی که با والدینشان دارند، توجه کنید. هنگام حضور در میان کودکان دقت کنید که سر چه موضوعاتی با هم‌سن و سالان خود دعوا می‌کنند، درباره‌ی چه چیزهایی از پدر و مادرشان سوال می‌پرسند و چه اتفاقی می‌تواند آن‌ها را به‌شدت عصبانی کند و گاهی منجر به لجبازی‌های بسیار آزاردهنده شود. به همین ترتیب،‌ موضوعات خوشحال‌کننده و شادی‌آور نیز در کودکان می‌تواند منبع یافتن ایده‌های ناب برای شما باشد.

از سوی دیگر، توجه به رفتار والدین نیز، می‌تواند در یافتن ایده به منظور داستان‌نویسی برای کودکان کارگشا باشد. با این توضیح که اغلب رفتارهای ناخوشایندی که از کودک سر می‌زند، برگرفته از بستر تربیتی والدین اوست و از عملکرد نادرست والدین نشات می‌گیرد. پس سعی کنید گاهی در سکوت و بدون جلب‌توجه، با دقت در رفتار والدین به ریشه‌ی رفتارهای کودک پی‌ببرید و با تحلیل این رفتارها، به ایده‌هایی کاربردی جهت داستان‌نویسی برای کودکان برسید. ایده‌هایی که کمک می‌کنند تا کودکان کمتر تحت تاثیر رفتار نادرست والدین آسیب ببینند.

 

[مستر کیان]

از کارتون‌ها و کتاب‌های کودکانه ایده بگیرید
یکی از بهترین منابع ایده‌یابی برای کودکان، کارتون‌ها و کتاب‌های کودکان است. این آثار پر از عناصر کودکانه‌ای هستند که هر کدام از آن‌ها می‌توانند جرقه‌ای برای تبدیل شدن به ایده‌های داستان‌نویسی برای کودکان باشند.

گاهی اوقات تنها اسم یک کارتون یا یک کتاب به‌گونه‌ای است که می‌تواند فارغ از محتوای آن، شما را به فکر واداشته و ایده‌های خلاقانه‌ی بسیاری را وارد ذهن شما کند.

خلاق باشید
به‌خاطر داشته باشید که بسیاری از ایده‌ها قبلاً بارها و بار‌ها مورد استفاده نویسندگان کودک قرار گرفته و داستان‌ها و فیلم‌های بسیاری در مورد آن‌ها وجود دارد. شاید به‌ جرأت بتوان گفت که هیچ ایده‌ی صد در صد بکری وجود ندارد که در سرتاسر دنیا تا کنون به‌ آن پرداخته نشده‌باشد. اما نکته اینجاست که شما می‌توانید به ایده‌ای که صدها بار مورد استفاده قرار‌گرفته از دیدگاه منحصر‌به‌فرد خودتان بپردازید.

هنگام داستان‌نویسی برای کودکان، خلاقیت در پرداختن به موضوعات و ایده‌هایی که پیدا می‌کنید از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. یکی از راه‌هایی که در نوشتن داستان‌های جذاب به کمک شما خواهد آمد، شخصیت‌سازی خلاقانه قبل از شروع به داستان‌نویسی برای کودکان است.

 

[مستر کیان]

قدم پنجم:
شخصیت‌‌های خلاقانه بسازید
وقتی ایده‌ی اصلی داستان خود را پیدا کردید، قدم بعدی این است که فکر کنید چه شخصیت‌هایی می‌توانند در پیاده‌سازی این ایده در قالب یک داستان کودکانه به یاری شما بیایند.

درست است که استفاده از حیوانات به عنوان شخصیت‌های اصلی کاربرد بسیار زیادی در داستان‌نویسی برای کودکان دارد و بسیار مورد پسند کودکان قرار می‌گیرد، اما پیشنهاد می‌کنیم ذهن خود را محدود به آن‌ها نکنید. در نگارش کتاب کودک، هیچ محدودیتی در شخصیت‌پردازی وجود ندارد.

می‌توانید از طریق جان‌بخشی به اشیا یا خلق موجوداتی که وجود خارجی ندارند، شخصیت‌های خلاقانه و جذابی را برای کودکان بسازید. علاوه بر این،‌ استفاده‌ی خلاقانه از شخصیت‌هایی نظیر خرگوش، سنجاب، خرس و لاک‌پشت نیز، که قبلاً بارها مورد استفاده قرار گرفته‌اند، اگر به روشی خلاقانه صورت پذیرد، می‌تواند بسیار مورد پسند کودکان واقع شوند. کافی است از دریچه‌‌ای جدید به این شخصیت‌ها نگریسته و عناصری را به آن‌ها اضافه یا از آن‌ها کم کنید تا موفق به خلق شخصیتی جدید و متفاوت شوید.

از میان نویسندگان کودک در ایران، خانم «طاهره ایبد» در اغلب آثارش از جمله «مجموعه داستان‌های پپه چپه» و «دیو سیاه دم به سر» در ساخت شخصیت‌های خلاقانه بسیار موفق عمل کرده و آثارش در میان کودکان از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار است

 

[مستر کیان]

قدم ششم:
پیرنگ‌ (طرح اولیه) داستان خود را بنویسید
وقتی ایده‌ و شخصیت‌های داستان تا حدی برایتان شفاف شد، وقت آن رسیده تا در قدم ششم، پیرنگ یا طرح اولیه‌ی داستان خود را بنویسید. پیرنگ داستان شما در واقع مانند اتود‌زنی‌های اولیه‌ی یک نقاش است که بعد‌ها نقاشی اصلی را با پر و بال دادن به آن اتودها خلق می‌کند.

شما نیز در این مرحله باید طرح اولیه‌ی داستان خود را پایه‌گذاری کنید تا در قدم بعدی داستان اصلی را بر مبنای آن بنویسید. رسیدن به این طرح اولیه در دو مرحله صورت می‌پذیرد که هر یک را به اختصار توضیح خواهیم داد.

آزادنویسی
طرح اولیه‌ی داستان شما ممکن است پس از ده‌ها صفحه آزاد‌نویسی بدست بیاید. به عبارت دیگر، در این مرحله به احتمال زیاد افکار شما به‌قدری در‌هم و آشفته است که هنوز برایتان مشخص نشده فضای کلی داستان شما چگونه خواهد بود. پس وقت آن رسیده که ذهن خود را آزاد بگذارید و تا می‌توانید بنویسید و بنویسید و بنویسید. این‌کار باعث می‌شود تا کلاف سردرگم افکار شما نظم پیدا کند و ایده‌های پراکنده‌ی شما انسجام یابد.

هنگام آزاد‌نویسی به‌ هیچ‌وجه فکر نکنید که باید نوشته‌های شما معنای خاصی داشته باشد یا از دل آن داستانی کودکانه بیرون بیاید. احتمالاً در انتهای کار، تمام این صفحات را دور خواهید ریخت. در واقع، در این مرحله از داستان‌نویسی برای کودکان، شما مانند یک دوست برای خودتان درد‌ دل می‌کنید و تمام ایده‌هایی را که برای خلق کتاب کودک درسر دارید، برای خودتان بازگو می‌کنید.

اگر در آزادنویسی متوقف شدید و نتوانستید به نظم مشخصی برسید، استفاده از تکنیک سوال‌نویسی می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. شما می‌توانید با طرح سوالات متعدد، ایده‌ی خود را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار دهید و طرح داستان خود را تا حد ممکن شفاف کنید.

 

[مستر کیان]

دستیابی به طرح اولیه داستان
در مرحله آزاد‌نویسی ایده‌ها و شخصیت‌های اصلی داستان شما برای نگارش کتاب کودک شکل گرفته و حالا می‌توانید طرح اولیه‌ی داستان خود را در قالب پیرنگی مناسب پیاده‌سازی کنید.

پیشنهاد می‌کنیم طرح‌های اولیه‌ی متفاوتی برای یک ایده بنویسید تا از میان آن‌ها بهترین طرح را انتخاب کنید. نوشتن پیرنگ مناسب باعث می‌شود تا نمای کلی فضای داستان، آغاز، میانه و پایان آن برای شما شفاف گردد. توجه به ویژگی‌های گروه سنی مخاطب نیز می‌تواند در انتخاب پیرنگ مناسب برای داستان شما کمک‌کننده باشد. ‌

در قدم بعدی توضیح خواهیم داد که چگونه باید برای خلق اولین نسخه از داستان، به این پیرنگ پر و بال بدهید.

 

[مستر کیان]

قدم هفتم:
دست‌ کودک درونتان را بگیرید و اولین نسخه‌ از کتاب کودک خود را بنویسید
قدم هفتم هیجان‌انگیز‌ترین قسمت کار داستان‌نویسی برای کودکان است.

بالاخره به مرحله‌ی «یکی‌ بود، یکی نبود» و شروع نگارش کتاب کودک رسیدیم.

در این مرحله، شما به همراهی کودک درونتان سخت نیازمند هستید. او بهترین راهنمای شما در نوشتن و بال و پر دادن به پیرنگ داستان شما‌ است. درست زمانی که نوشتن قصه را شروع می‌کنید، به احساس درونی خودتان در قالب یک کودک توجه کنید. آیا کودکی که درون شما زندگی می‌کند، از خواندن این قصه لذت می‌برد؟ آیا دلش می‌خواهد بخش‌هایی از قصه‌ای را که در ذهن دارید تغییر دهید و قسمت‌های دیگری را جایگزین آن کنید؟ آیا روند داستان شما را می‌پسندد؟ آیا به قسمت‌هایی از داستان شما می‌خندد و برایش جذاب است؟

کودک درون شما بهترین راهنما در مسیریابی قصه‌ی شماست. پیشنهاد می‌کنیم در این مرحله، ‌منطق را کنار گذاشته و داستان خود را آلوده به ویروس بزرگسالی نکنید. تلاش کنید قصه‌ی شما کودک‌محور باشد نه والد‌محور. والدین دوست دارند تا قصه‌ها لقمه‌ای آماده از مفاهیم را به خورد کودک بدهند. حال آنکه شما به عنوان یک نویسنده‌ در حوزه‌ی ادبیات کودک به‌خوبی می‌دانید که نباید میل به پرسشگری را در کودک سرکوب کنید.

اولین نسخه از داستان شما از سه بخش مهم آغاز، میانه و پایان تشکیل شده است که در ترکیب با یکدیگر سیری منطقی و باور‌پذیر را می‌سازند.

 

[مستر کیان]

آغاز
آغاز داستان شما در داستان‌نویسی برای کودکان، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ چرا که در جذب کودک و تصمیم او برای نشستن پای کتاب شما تاثیر زیادی دارد.

در نگارش کتاب کودک باید تا حد امکان از نوشتن مقدمه‌های طولانی، توصیفات دقیق و مفصل و شاخ و برگ‌های اضافی پرهیز کنید. بهتر است حتی‌المقدور با جملاتی هیجان‌انگیز و غافلگیر‌کننده به سراغ اصل داستان بروید و با ایجاد علامت سوال‌های مختلف، کودک را به شنیدن ادامه‌ی داستان ترغیب کنید.

میانه
اینجا نقطه‌ی اوج داستان شماست. کشمکش‌ها در این مرحله به اوج خود رسیده و کودک با رویداد‌های مختلفی در داستان شما درگیر می‌شود. مراقب باشید تا در این مرحله، داستان از دست شما خارج نشود. به عبارت دیگر، تعداد رویداد‌ها را به حدی زیاد نکنید که روند قصه برای کودک مبهم و پیچیده گردد.

در این بخش باید به‌گونه‌ای عمل کنید که کودک تا حد امکان از شنیدن کشمکش‌های قصه به وجد آمده باشد و درباره‌ی چگونگی پایان قصه حدس‌هایی بزنند.

پایان
پایان داستان شما در شکل‌گیری خاطره‌ای که از داستان در ذهن کودک نقش می‌بندد، نقش بسیار مهمی دارد. بر اساس همین ذهنیت است که کودک تصمیم می‌گیرد دوباره سراغ کتاب شما برود یا برای همیشه از آن فاصله بگیرد.

یکی از ویژگی‌‌های بارز کتاب کودک این است که در نود درصد مواقع به خوبی و خوشی تمام می‌شود. پایان‌‌بندی‌های مبهم یا غم‌انگیز مناسب کتاب کودک نیست.

نکته‌ی دیگر اینکه پایان داستان باید با آغاز و میانه‌ی داستان هم‌خوانی داشته باشد. به عنوان مثال، وقتی در یک کتاب ۱۵ صفحه‌ای،‌ شخصیت اصلی شما در ۱۴ صفحه از کتاب با پاره‌ای از مشکلات رفتاری دست به‌گریبان است، نمی‌تواند یک‌باره در صفحه‌ی آخر بر تمام مشکلات غلبه کرده و رفتارش به یکباره اصلاح شود. این نوع داستان‌ها نه تنها برای کودکان باور‌پذیر و جذاب نیست، بلکه آن‌قدر در ۱۴ صفحه‌ی اول بر نکات منفی تکیه شده‌است که تاثیر نکات منفی خیلی بیشتر از آن یک صفحه‌ی پایانی داستان خواهد بود.

پس سعی کنید در داستان‌نویسی برای کودکان، قصه‌ی خود را خلاقانه، با سیری منطقی و به خوبی و خوشی به اتمام برسانید.