آموزشی داستان‌نویسی برای کودکان | سیزده قدم تا نگارش کتاب کودک | انجمن چری بوک

[مستر کیان]

قدم هشتم:
فهرستی از عنوان‌های خلاقانه تهیه کنید
عنوانی که برای کتاب خود انتخاب می‌کنید، ویترین اثر شماست. در مورد کتاب کودک، معمولاً اولین کسانی که عنوان اثر را خوانده و در مورد خریدن یا نخریدن آن تصمیم‌گیری می‌کنند، والدین هستند. به‌طور کلی یکی از دشواری‌های کار داستان‌نویسی برای کودکان همین گذشتن از سد والدین است. شما در نود درصد مواقع نمی‌توانید بدون واسطه به مخاطب اصلی خودتان برسید. پس ابتدا مجبور هستید کاری کنید تا نظر والدین به کار شما جلب شود و با خواندن عنوان و توضیحات پشت جلد، به اثر شما اعتماد کند.

در مورد کودکان نیز، استفاده از عناوین خلاقانه می‌تواند آن‌ها را کنجکاو کرده و این میل را در آن‌ها پدیدار کند که بدانند چه داستانی در کتاب نوشته شده‌است.

توصیه می‌کنیم همیشه فهرستی شامل حداقل پنج الی ده عنوان برای داستان خود بنویسید و در نهایت، کوتاه‌ترین و خلاقانه‌ترین آن‌ها را انتخاب کنید.

عنوان کتاب شما باید طوری باشد که در عین وسوسه کردن مخاطب به خواندن داستان، اصل ماجرا را لو ندهد. در واقع، عنوان نباید به‌گونه‌ای انتخاب شود که کودک بدون آنکه داستان را به‌ پایان ببرد، از روی عنوان بفهمد که چه چیزی در انتظار شخصیت اصلی داستان است.

گاهی برای دکمه کت بدوزید
کسی که به داستان‌نویسی برای کودکان مشغول است و نگارش کتاب کودک دغدغه‌ی اصلی زندگی اوست، گاهی عبارت یا کلمه‌ای به ذهنش می‌رسد یا در جایی می‌خواند که حس می‌کند چقدر خلاقانه است و می‌تواند قصه‌ای جالب برایش بسازد. این کار درست مثل این است که خیاطی در حین گشت و گذار در ساحل، در میان صدف‌ها دکمه‌ی زیبایی ببیند و هوس کند تا برای آن دکمه کتی شایسته و مناسب بدوزد!

بله، شاید قدری عجیب به‌نظر برسد، اما شما می‌توانید گاهی اوقات، قبل از ایده‌یابی و نوشتن اولین نسخه از داستان، وقتی عنوانی به‌نظرتان برای داستان‌نویسی جذاب بود، به چشم ایده‌ای نو به آن نگاه کنید و مشغول آزاد‌نویسی شوید تا طرح داستان خود را با الهام از این عنوان بنویسید.

 

[مستر کیان]

قدم نهم:
داستان خود را بازنویسی و ویرایش کنید
پس از نوشتن اولین نسخه از کتاب کودک، شما می‌توانید بارها و بارها داستان خود را بازنویسی و ویرایش کنید. گاهی اوقات در مورد نویسندگان مشهور که نسخه‌ی اولیه‌ی اثرشان توسط خود و یا اطرافیان منتشر شده‌است، می‌بینیم که نسخه‌ی باز‌نویسی شده با نسخه‌ی اولیه زمین تا آسمان تفاوت دارد.

سعی کنید قبل از شروع به بازنویسی داستان خود، مدتی (حداقل دو روز) از آن فاصله بگیرید و بعد دست به‌ کار اصلاحات شوید. با توجه به اینکه در مراحل قبل ذهن شما به‌شدت درگیر موضوع و ساختار‌بندی داستان بوده، این فاصله به ذهن شما استراحت می‌دهد تا بتوانید با دید بازتری نسبت به ارزیابی و ویرایش اثر اقدام کنید.

در مرحله‌ی بازنویسی،‌ بهترین کار این است که از کالبد خودتان خارج شده و به مخاطب کودک، در همان گروه سنی خاصی که اثر شما به آن تعلق دارد، تبدیل شوید. سپس از دریچه‌ی چشم او اثر خود را بازبینی کنید و تمام اصلاحاتی را که به نظرتان می‌رسد در آن اعمال کنید.

ویرایش اثر شما در مرحله‌ی بازنویسی باید از سه جنبه‌ی ساختاری، محتوایی و روانشناسی کودک مورد بررسی قرار گیرد.

ویرایش ساختاری
توجه داشته باشید که داستان‌نویسی برای کودکان اصول و قواعدی دارد که باید در ساختار اثر شما منعکس شده‌باشد. از مهمترین ویژگی‌های ساختاری کتاب کودک کوتاهی و سادگی جملات است.

شما به عنوان کسی که مشغول نویسندگی برای کودکان هستید، باید آن‌قدر در ساده‌نویسی و کوتاه‌نویسی جملات ماهر باشید که بتوانید سخت‌ترین لغات و پیچیده‌ترین مفاهیم را نیز در همین قالب ساده پیاده‌سازی کنید. استفاده از جملات طولانی و پیچیده و افعال مجهول در داستان‌نویسی برای کودکان به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

استفاده درست و به‌جا از علائم ویرایشی نیز در این مرحله، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. اگر یادتان باشد، در ابتدای مقاله گفتیم که منظور ما از کودک در این مقاله،‌ سنین سه الی ده سال است. این گروه سنی،‌ کودکانی را که به‌تازگی خواندن و نوشتن یاد گرفته‌اند نیز دربرمی‌گیرد. استفاده‌ی صحیح و اصولی از علائم نگارشی به کودک کمک می‌کند تا اثر شما را راحت‌تر بخواند و بعدها از همین الگو در نوشتن تکالیف یا انشای خودش استفاده کند.

 

[مستر کیان]

ویرایش محتوایی
ویرایش محتوایی داستان کودک به این معناست که ببینیم سیر داستان شما از ابتدا تا انتها چقدر برای کودک جذاب است و چگونه می‌توانید با افزودن یا حذف قسمت‌هایی بر این جذابیت بیفزایید.

باید دقت کنید اثر شما طوری نوشته شده باشد که برای کودک خسته‌کننده نباشد و او را تا انتهای داستان با خودش همراه کند.

ویرایش محتوایی این فرصت را به شما می‌دهد تا داستان خود را از حیث شخصیت‌پردازی،‌ صحنه‌سازی، دیالوگ‌نویسی و نحوه‌ی آغاز و پایان مورد بررسی قرار دهید و حتی گاهی تصمیم بگیرید که آن را به‌طورکلی بکوبید و داستانی جذاب‌تر بر روی ویرانه‌های داستان قبلی بسازید.

ویرایش روانشناختی
یکی از اصلی‌ترین تمایزهای کتاب کودک با کتاب بزرگسال این است که تاثیرگذاری کتاب کودک بر کودکان بسیار عمیق‌تر از تاثیرگذاری کتاب بزرگسال بر بزرگسالان است. شخصیت انسان در دوران کودکی هنوز شکل نگرفته و بخشی از شخصیت و هویت کودکان هر نسل با قصه‌ها ساخته می‌شود. کودکان با تمام وجود در داستان کودک غرق می‌شوند و با آن زندگی می‌کنند. پس شما به عنوان نویسنده‌ای که در حوزه‌ی داستان‌نویسی برای کودکان مشغول به فعالیت است، باید قبل از نگارش نسخه‌ی نهایی داستان، آن را از حیث معتبرترین رویکردهای روانشناختی کودک مورد بررسی قرار دهید.

در این مورد پیشنهاد می‌کنیم که مطالعات خود را در حوزه‌ی روانشناسی کودک افزایش دهید. مطمئن باشید این مطالعات نه تنها بر کیفیت روانشناختی آثار شما تاثیر بسیار مثبتی می‌گذارد، بلکه به خودی خود می‌تواند منبع ایده‌های بسیار نابی جهت داستان‌نویسی برای کودکان باشد.

در حال حاضر، رویکرد انسان‌گرایی در روانشناسی کودک نتایج بسیار خوبی را در روحیات کودکان و عملکرد آنان داشته و باعث شده تا کودک نیز به عنوان یک شهروند به رسمیت شناخته شود. مطالعه‌ی کتاب «کودک، خانواده، انسان» اثر ادل فیبر و ایلین مزلیش می‌تواند شما را با این رویکرد آشنا سازد و در نگارش کتاب کودک به شما کمک کند.

 

[مستر کیان]

قدم دهم:
از کودکان بازخورد بگیرید
پس از بازنویسی داستان و رسیدن به نسخه‌ی نهایی، حالا زمان آن رسیده تا از کودکانی که در نزدیکی شما هستند کمک بگیرید. اگر وقتی را برای خواندن قصه‌ی خود برای کودکان اختصاص دهید، می‌توانید با توجه به واکنش کودکان، بسیاری از ایرادات داستان خود را قبل از انتشار اصلاح کنید.

یکی از ویژگی‌های بسیار دلنشین و خالصانه در کودکان این است که با کسی تعارف ندارند. به‌عنوان مثال ممکن است در حالی که با ذوق و شوق فراوان مشغول خواندن داستان خود برای فرزندتان هستید،‌ او خیلی راحت از جا بلند شده و مشغول فعالیت دیگری شود یا اینکه رک و راست از شما بخواهد دیگر ادامه ندهید! اما دلسرد نشوید. این نشانه‌ی خوبی است که به شما هشدار می‌دهد داستانتان خسته‌کننده شده و باید قسمت‌هایی از آن را حذف کرده و عناصر هیجان‌انگیز‌تری برای جذب کودکان به آن اضافه کنید.

برخی از فعالان حوزه‌ی ادبیات کودک بر این عقیده‌اند که اگر داستان شما به‌گونه‌ای نوشته شود که بتواند پسربچه‌‌ای بازیگوش را تا انتها میخکوب نگه دارد، به این معناست که در کار داستان‌نویسی برای کودکان موفق عمل کرده‌اید و می‌توانید به خودتان تبریک بگویید. البته این بیشتر شبیه یک شوخی است، چرا که روحیات کودکان با هم بسیار تفاوت دارد و هر کودکی از یک سبک خاص بیشتر خوشش می‌آید. در واقع، کاری که شما انجام می‌دهید تنها نوعی بلندخوانی داستان و ارزیابی واکنش‌های کلی در کودکانی است که نسبت به آن‌ها از شناخت بیشتری برخوردار هستید. ارزیابی این واکنش‌ها نه تنها به شما کمک می‌کند تا داستان فعلی خود را بهبود بخشید، بلکه می‌تواند در نوشتن داستان‌های بعدی نیز برایتان مفید باشد.

 

[مستر کیان]

قدم یازدهم:
تصویرگری کتاب کودک خود را جدی بگیرید
تصویرگری در کتاب کودک به حدی مهم است که امروزه در بسیاری از کشورها اسم نویسنده و تصویرگر را به عنوان پدیدآورندگان، در کنار یکدیگر و بدون تفکیک قرار می‌دهند. کودکان تا زمانی که سواد خواندن و نوشتن ندارند، تنها از طریق تصاویر می‌توانند با کتاب ارتباط برقرار کنند.

در بسیاری از کتاب‌ها، تصاویر مکمل بخشی از قصه هستند و بدون آن‌ها متن قصه بی‌معنا می‌شود (مانند کتاب «خانم حنا به گردش می‌رود» با نویسندگی و تصویرگری پت هجینز). این گونه کتاب‌ها، کتاب‌های تصویری (picture book) نامیده می‌شوند. معمولاً در کتاب‌های تصویری نویسنده، تصویرگر نیز هست یا اینکه حین نگارش کتاب کودک با تصویرگر ارتباط نزدیک دارد.

دسته‌ی دیگری از کتاب‌ها هستند که تصاویر فقط در آن‌ها نقش تزئینی داشته و به جذابیت آن‌ها نزد کودکان اضافه می‌کند. به این دسته از کتاب‌ها، کتاب‌های مصور (illustrated book) گفته می‌شود.

توصیه می‌کنیم اگر دوست دارید تصویرگری کتاب کودک شما باب میلتان باشد، از همان ابتدای ورود به حوزه‌ی داستان‌نویسی برای کودکان، با تصویرگری که افکارش با شما همسو است، طرح همکاری بریزید. ارتباط نزدیک و تنگاتنگ نویسنده و تصویرگر در حین نگارش کتاب کودک یا در مرحله‌ی بازنویسی، می‌تواند باعث بالا رفتن سطح کیفی تصاویر و همخوانی بیشتر متن و تصویر گردد.

 

[مستر کیان]

قدم دوازدهم:
کتاب کودک خود را منتشر کنید
انتشار کتاب کودک یکی از هیجان‌انگیزترین مراحل در نگارش کتاب کودک است. مرحله‌ای است که شما پس از پشت‌ سر گذاشتن تمام سختی‌های کار نویسندگی برای کودکان، اثر آماده‌ای در دست دارید و رویای رسیدن آن به دست کودکان را در سر می‌پرورانید. البته این مرحله نیز چالش‌های مخصوص به خود را دارد و ممکن است گاهی سبب نا‌امیدی شما بشود. اما هرگز دلسرد نشوید؛ چرا که خوشبختانه در عصری زندگی می‌کنید که راه‌های زیادی بر انتشار اثر خود پیش رو دارید.

سپردن اثر به ناشرین مطرح حوزه‌ی ادبیات کودک
چاپ اثر در انتشارات برتر کودک و نوجوان می‌تواند شانس بسیار بزرگی برای مطرح شدن نام یک نویسنده‌ی تازه‌کار محسوب شده و فروش اثر او را تا حد زیادی تضمین کند. اما خوب است از همین ابتدای کار داستان‌نویسی برای کودکان بدانید احتمال اینکه ناشرین مطرح حوزه‌ی کودک حتی نیم‌نگاهی به اثر شما بیندازند، بسیار کم است. در واقع، اگر در میان این ناشرین آشنا نداشته‌ باشید یا از طریق فردی سرشناس معرفی‌ نشده‌باشید، بعید است که حتی کار به بررسی اثر برسد؛ قرارداد چاپ و نشر که جای خود دارد.

حتی اگر در بهترین حالت، اثر شما بررسی و تایید شود، معمولاً باید مدتی طولانی در انتظار چاپ اثر خود بمانید. این انتظار به‌خصوص در ابتدای کار ذوق و شوق نویسنده را کم‌رنگ خواهد کرد. علاوه بر این، بسیاری از نویسندگان اظهار داشته‌‌اند که پس از چاپ اثرشان، برای اولین‌بار تصاویر کتاب خود را دیده‌اند و هرگز با تصویرگر داستان خود ارتباطی نداشته‌اند. این هم یکی از نقاط ضعف کار کردن با ناشرینی است که تصویرگر را بدون درنظر گرفتن سلیقه‌ی نویسنده انتخاب می‌کنند و در بسیاری از موارد، حاصل کار مورد پسند نویسنده نیست و کاملاً با معیارهایی که او در ذهن داشته است، مغایرت دارد.

از این گذشته، ناشر در بسیاری از موارد، به‌منظور عدم دردسر برای اخذ مجوز و یا به‌صورت کاملاً سلیقه‌ای نویسنده را وادار می‌کند تا قسمت‌هایی از داستان خود را تغییر دهد. این تغییرات گاهی اوقات آسیب زیادی به بدنه‌ی داستان وارد کرده و نویسنده را بسیار می‌رنجاند.

 

[مستر کیان]

چاپ اثر با هزینه‌ی شخصی
یکی دیگر از راه‌های چاپ کتاب شما این است که اثر خود را با هزینه‌ی شخصی خودتان توسط انتشارات خصوصی به چاپ برسانید. در این صورت باز هم احتمالاً با مشکلات مرتبط با اخذ مجوز چاپ رو‌به‌رو خواهید شد اما اعمال نظر ناشر و دخل و تصرف در داستان شما به مراتب کمتر خواهد بود.

در ضمن، شما باید در همان ابتدای امر، قبل از آنکه از فروش کتاب کودک خود مطمئن باشید، سرمایه‌ای را برای چاپ آن اختصاص دهید که ممکن است به این زودی‌ها به جیب شما برنگردد. البته بهتر است تا وقتی از فروش کتاب خود اطمینان ندارید، کتاب خود را به پایین‌ترین تعداد نسخه به چاپ برسانید. در این روش شما حتی این امکان را دارید که تنها ۲۰ نسخه از کتاب را چاپ کنید.

نکته‌ای که باید در نظر بگیرید این است که قبل از اقدام به پرداخت پول، از اعتبار ناشر خصوصی و کیفیت کاغذ و صحافی مطمئن شوید. متاسفانه امروزه بسیاری از ناشرین کتاب‌ها را بدون اخذ مجوزهای لازم و با پایین‌ترین کیفیت به چاپ می‌رسانند.

 

[مستر کیان]

قدم سیزدهم:
برای بازاریابی و فروش برنامه‌ریزی کنید
پس از نگارش کتاب کودک و انتشار آن به هر یک از روش‌هایی که گفته شد، بحث بازاریابی و فروش مطرح می‌شود. شاید فکر کنید یک نویسنده‌ی کودک که مشغول داستان‌نویسی برای کودکان است، نباید ذهن خود را معطوف به این دست موضوعات کند. اما این تفکر درستی نیست.

نویسند‌گی برای کودکان نیز مانند هر شغل دیگری، می‌تواند منبع درآمد باشد. به یاد داشته باشید که هیچ‌کس به‌اندازه‌ی خودتان، این کار را جدی نخواهد گرفت و به فکر میزان درآمد شما نخواهد بود. حالا که به یمن وجود اینترنت و سایت‌های معتبر بازاریابی و فروش این امکان برای همگان فراهم است تا با صرف چند ساعت زمان و مشاوره با کارشناسان این حوزه،‌ به اطلاعات مفیدی در این رابطه دست پیدا کنند، چرا باید خود را از دانستن این اطلاعات محروم کنید؟

شما می‌توانید با فراگیری اصول صحیح بازاریابی و فروش، کتاب کودک خود را تبلیغ کرده و به مطلوب‌ترین شکل ممکن به فروش برسانید. یکی از بهترین راه‌های تبلیغات برای کسی که مانند شما توانایی نوشتن دارد، تولید محتوای رایگان در فضای نت است. انتشار مقالات کاربردی، برگزاری وبینارهای رایگان، انتشار پادکست‌ و ویدیو همگی می‌توانند زمینه را برای مطرح ساختن اسم شما و ارتباط موثر با مخاطب فراهم کند و بهترین راه برای معرفی آثار شما باشد.

نویسنده: نسیم فرخنده