آموزشی داستان‌نویسی برای کودکان | سیزده قدم تا نگارش کتاب کودک | انجمن چری بوک

[مستر کیان]

با توجه به اینکه تعاریف متفاوتی از سنین کودکی وجود دارد، قرارداد ما در این آموزش این است که کودک را بین سنین ۳ تا ۱۰ سال درنظر بگیریم. در واقع کودکی در تعریف ما، شامل سنین بعد از سن خردسالی و قبل از دوران پیش‌بلوغ می‌شود.

 

[مستر کیان]

قدم اول:​

مخاطب را بشناسید​

اولین کاری که قبل از نگارش هر متنی باید انجام دهید، شناخت مخاطبی است که قرار است برای او بنویسید. در همین قدم اول از داستان‌نویسی برای کودکان، باید بگویم که کار سختی پیش رو دارید. نویسندگی برای کودکان خیلی سخت‌تر و حساس‌تر از آن چیزی‌ است که در نگاه اول به نظر می‌رسد.

وقتی شما به عنوان یک بزرگسال، با انواع و اقسام دغدغه‌های سیاسی، اقتصادی و عاطفی مشغول مطالعه کتابی می‌شوید، احتمالاً در بهترین حالت ۸۰ درصد از آنچه خوانده‌اید را دریافت می‌کنید. در ضمن، احتمال اینکه بار دیگر فرصتی پیدا کنید و آن کتاب را مجدد بخوانید، بسیار کم است. اما در مورد کودک قضیه به‌گونه‌ای کاملاً متفاوت است.

کودک سراپا حضور و ادراک است. وقتی داستانی را گوش می‌کند یا خودش مشغول خواندن می‌شود، در آن غرق شده و با شخصیت‌ها همذات‌پنداری می‌کند. علاوه بر این، خیلی کم پیش می‌آید که کودک داستانی را فقط برای یک‌بار گوش کند و فقط یک‌بار سراغ کتابی برود. اگر در داستان‌نویسی برای کودکان موفق عمل کرده باشید، او بارها و بارها قصه‌ی شما را خواهد شنید و هربار به دریافتی متفاوت و کامل‌تر از دفعه‌ی قبل می‌ رسد.

این نکته را در نظر بگیرید که آنچه می‌نویسید، می‌تواند بر کیفیت زندگی کودکان به‌طور مستقیم اثرگذار باشد. پس ورود به حوزه‌ی ادبیات کودک امری خطیر و حساس است و باید با شناختی کامل و دقیق از دنیای کودکان انجام پذیرد.

دستیابی به چنین شناختی به شرط برقراری ارتباط مستقیم و مستمر با کودکان متعدد و متفاوت امکان‌‌پذیر می‌شود. در ادامه، شروط این ارتباط را مورد بررسی قرار خواهیم‌داد.

 

[مستر کیان]

ارتباط مستقیم با کودکان​

یکی از شروط داستان‌نویسی برای کودکان، ورود به دنیای آنان از طریق ارتباط مستقیم یا حضوری است. حضور در جمع کودکان باعث می‌شود تا دغدغه‌های آن‌ها را بهتر بشناسید و توانایی خود را در نحوه‌ی صحیح برخورد با آن‌ها محک بزنید.

این حضور باید آگاهانه و با‌‌توجه صورت پذیرد. وقتی در جمع کودکان هستید، رفتارشان را زیر نظر بگیرید. دقت کنید چه چیزهایی آن‌ها را می‌خنداند، چه‌ وقت‌هایی گریه می‌کنند، تعجب آن‌ها معمولاً از چه مواردی است، کی کسل می‌شوند و شروع به بهانه‌گیری می‌کنند و چه چیزی آن‌ها را به وجد می‌آورد.

البته مراقب باشید آن‌ها متوجه نشوند که زیر ذره‌بین شما هستند، وگرنه طوری دست‌به‌سرتان خواهند‌کرد که خودتان هم باورتان نشود!

 

[مستر کیان]

ارتباط مستمر با کودکان​

حفظ استمرار در ارتباط مستقیم با کودک نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. صرف اینکه در زمان شروع به کار داستان‌نویسی برای کودکان این ارتباط را آغاز کرده و رهایش کنید، کافی نیست. نباید فکر کنید که همان دیدارهای اولیه برای تمام عمر کاری شما کفایت می‌کند و شناخت کافی از کودکان را به‌دست آورده‌اید.

سرعت تغییر دنیای کودکان و افکار و دغدغه‌هایشان نسبت به زمان‌های گذشته، بسیار افزایش یافته‌ است. کودکی که این هفته برای موضوعی ارزش قائل است، احتمال دارد طی هفته‌ی بعد، هیچ اهمیتی به آن ندهد.

پس تا روزی که به نویسندگی برای کودکان مشغول هستید، این ارتباط را به‌طور مستمر حفظ کنید.

 

[مستر کیان]

ارتباط با کودکان متعدد​

شاید شما خودتان مادر یا پدر باشید و به هر دلیلی تصمیم‌ گرفته باشید دست به نگارش کتاب کودک بزنید. پس دو شرط ارتباط مستقیم و مستمر با کودک را دارید. پس تا همین‌جا شما به شناخت تقریباً خوبی از کودکان خودتان رسیده‌اید. اما اگر دو کودک داشته‌ باشید، احتمالاً تایید می‌کنید که دغدغه‌های آن دو بسیار با هم متفاوت است.

حال، هرچه شما با تعداد بیشتری از کودکان در ارتباط باشید، با تفاوت روحیات آن‌ها بیشتر آشنا خواهید شد. همین مسئله باعث می‌شود هنگامی که مشغول داستان‌نویسی برای کودکان می‌شوید، عمق شناخت شما از مخاطبتان بیشتر باشد.

 

[مستر کیان]

ارتباط با کودکان متفاوت​

سعی کنید برای حضور در جمع کودکان یک مکان ثابت و مشخص را انتخاب نکنید. احتمال اینکه در یک محل مشخص همیشه کودکانی از یک سطح فرهنگ خاص حضور پیدا کنند، خیلی زیاد است. در این صورت، باز هم شناخت شما از کودکان محدود به همان طبقه اجتماعی خواهد‌ شد.

در قسمت‌های مختلف شهرتان و حتی شهرها و کشورهای دیگر سیر کنید و مشاهده‌گر کودکان باشید. کودکان کار، کودکان مرفه، کودکانی که در بهزیستی زندگی می‌کنند، کودکان طبقه متوسط جامعه، همه و همه را از دریچه‌ی چشم نویسنده‌ای که قصد نگارش کتاب کودک را دارد، بررسی کنید. این هم یکی از شروطی است که در مخاطب‌شناسی به‌منظور داستان‌نویسی برای کودکان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است

 

[مستر کیان]

قدم دوم:​

گونه‌های ادبی (ژانر) مورد علاقه کودکان را بشناسید​

همه‌ی کتاب‌ها بر اساس محتوا به دو گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند: داستان و غیرداستان.

کتاب کودک نیز از این قاعده مستثنی نیست. کتاب‌های داستانی کودک بر اساس تخیلات و داستان‌سرایی نویسنده نوشته‌شده‌اند و کتاب‌های غیر‌داستانی حاوی مطالب علمی و واقعیت‌ها هستند.

هر یک از این دو گروه دارای چندین زیرشاخه است که به آن‌ها گونه‌های ادبی یا ژانر گفته‌ می‌شود. گونه‌ی ادبی نمایان‌گر فضای کلی محتوای کتاب است. کتاب‌هایی که در یک ژانر ادبی قرار می‌گیرند، دارای ویژگی‌های مشترک و کلیاتی از پیش تعیین‌شده هستند.

پیشنهاد می‌کنم قبل از شروع داستان‌نویسی برای کودکان، گونه‌ای را انتخاب کنید که هم مورد علاقه خودتان باشد و هم کودک آن را بپسندد. مطمئن باشید اگر قدم اول را در برقراری ارتباط درست با کودکان، درست بردارید، ژانرهای مورد علاقه‌ی کودکان هم دستتان خواهد‌ آمد.

در میان ‌ژانرهای گوناگون، ژانرهای فانتزی، ماجراجویانه، طنز و کاراگاهی (معمایی) بیشترین طرفدار را بین کودکان دارند که در ادامه، هریک را به‌اختصار شرح خواهیم داد

 

[مستر کیان]

ژانر فانتزی
این ژانر که با عنوان ژانر خیالی نیز شناخته می‌شود، داستان‌هایی را دربر می‌گیرد که دارای عناصر شگفت‌انگیز بوده و در میانه‌ی واقعیت و خیال رخ می‌دهد. گستردگی ویژگی‌های این ژانر به حدی است که با بسیاری از ژانرها و مکاتب ادبی دیگر (رئالیسم جادویی، رومانتیسم، سورئالیسم، علمی-تخیلی) هم‌پوشانی دارد. استفاده از این ژانر در میان کودکان طرفداران زیادی دارد و در داستان‌نویسی برای کودکان بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این علاقه‌ی بسیار زیاد به فانتزی از قوه‌ی تخیل سرشار کودکان نشأت می‌گیرد و سبب پرورش خلاقیت در آن‌ها می‌گردد.

از ویژگی‌های اصلی ژانر فانتزی می‌توان به وجود عناصری چون سحر و جادو، تعلیق و ناباوری و دگرگونی واقعیات به شیوه‌ای باورپذیر اشاره کرد.

اگر برای نگارش کتاب کودک به ژانر فانتزی علاقمند هستید، پیشنهاد می‌کنیم با رهایی ذهن خود از هرگونه قید و بندی، افسار تخیلات خود را رها کرده و داستانی فراطبیعی و جذاب برای کودکان بنویسید.

«آلیس در سرزمین عجایب»، «داستان بی‌پایان» و «شنل قرمزی» نمونه‌هایی از داستان‌های ژانر فانتزی در ادبیات کودک به‌شمار می‌آیند.

 

[مستر کیان]

‌ژانر ماجراجویانه
ژانر ماجراجویانه رویدادهای غیرمعمول و هیجان‌انگیزی را در‌برمی‌گیرد که به‌دور از اتفاقات روزمره‌ی زندگی اتفاق می‌افتد. کودکان به اقتضای سن و علایقشان، عاشق ماجراجویی‌های هیجان‌انگیز هستند. داستان‌نویسی برای کودکان مستلزم این است که تا حد امکان ماجراجو باشید. خلق ماجراهایی که هدف مشخصی را دنبال می‌کنند و سبب بروز تحولاتی عجیب و غریب در زندگی قهرمان داستان می‌شود، می‌تواند تا حد زیادی بر جذابیت قصه‌ی شما بیفزاید.

«پاستیل‌های بنفش»، «موطلایی و سه‌خرس»، «پسرک و ناخدای شجاع»، «آدم برفی و گل سرخ»، «داستانک‌های نخودی» و «مجموعه موش کتابخانه» نمونه‌هایی از ژانر ماجراجویانه هستند.

 

[مستر کیان]

ژانر کمدی (طنز)
استفاده از زبان طنز در داستان‌نویسی برای کودکان یکی از راه‌هایی است که می‌تواند کتاب کودک شما را در دسته‌ی محبوب‌ترین کتاب‌های کودک جای دهد. اگر استفاده‌ی هنرمندانه از عناصر طنزآمیز را در نگارش کتاب کودک بلد باشید، کودکان یک دل نه صد دل عاشق داستان شما خواهند شد.

اگر اولین قدم را برای شناخت کودکان درست برداشته باشید، به‌طوری‌ که در جمع‌های آن‌ها حضور یافته، همراهشان به تماشای فیلم و کارتون نشسته و یا برایشان کتاب کودک خوانده باشید، احتمالاً به‌خوبی دستتان آمده که چه موضوعاتی برای آن‌ها بیش از همه خنده‌آور است. برعکس حرف‌زدن، کارهای عجیب و غریب، سو‌تفاهم‌ها، ترسیدن ناگهانی شخصیت‌ها و حواس‌پرتی‌ها در کتاب‌های داستان یا کارتون‌ها می‌تواند بچه‌ها را از خنده روده‌بُر کند!

در واقع استفاده از ژانر کمدی یا طنز بهترین راه است برای آنکه مفاهیم سخت و پیچیده‌ی انتزاعی را لا‌به‌لای خنده‌ها به‌طور غیرمستقیم به کودکان آموزش دهید.

«چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی»، «بچه‌ی آدم»، «کاپیتان زیرشلواری» و «دردسرهای بچه شرور» نمونه‌هایی از ژانر طنز در داستان‌نویسی برای کودکان هستند.