همگانی گونه‌های ادبی (ژانر) در ادبیات کودکان و نوجوانان

[آبی.م]

علمی تخیلی: داستان‌هایی خیالی درباره‌ی پدیده‌های هستند که در آینده رخ می‌دهد. این داستان‌ها برپایه‌ی علوم و فناوری پیش‌رفته، سفر در زمان و زندگی فرازمینی هستند. این داستان‌ها یا زمان آینده را به تصویر می‌کشند یا در سیاره‌ای دیگر رخ می‌دهند. «جنگ ستارگان» و داستانی‌های «ایزاک آسیموف» و «سفرهای گالیور» داستان‌های «ژول ورن» نمونه‌ای شناخته‌شده از داستان‌های علمی تخیلی است.

 

[آبی.م]

داستان کوتاه: نثرهای کوتاهی که در زمان کوتاهی می‌توان آن‌ها را خواند. شمار شخصیت‌ها در این داستان‌ها کم است و بیش‌تر هدف‌اش، تحریک احساسات و واداشتن به تفکر است تا طرح داستان. نویسنده در این داستان‌ها، برشی از زندگی و رخداد را نشان می‌دهد. «لاتاری» نمونه‌ای از داستان کوتاه است. از نمونه‌های دیگر، می‌توان به مجموعه «خرگوش حکیم»، «نخودی»، «سرقت مسلحانه»، «تایع بی‌نهایت» و «برنده و بازنده» اشاره کرد.

 

[آبی.م]

دلهره‌آور: این داستان‌ها احساس تعلیق، هیجان، اضطراب، انتظار و غافل‌گیری را در خواننده ایجاد می‌کنند. این داستان‌ها می‌توانند زیر مجموعه‌ی ادبیات وحشت هم تعریف بشوند. مانند «داستان‌های ارواح و اشباح» و یا مجموعه «ترس و لرز».

داستان‌ ورزشی: داستانی را درباره‌ی ورزش و ورزش‌کاران روایت می‌کند.

 

[آبی.م]

بازنویسی و بازآفرینی: گونه‌ای از داستان و روایت در ادبیات کودکان و نوجوانان است که برپایه دو محور بازنویسی و بازآفرینی داستان‌ها از متن‌های کهن مانند متن‌ها و کتاب‌های مقدس از انجیل تا قرآن، یا متن‌های ادبی مانند کتاب‌ها و مجموعه‌های اسطوره‌ای و پهلوانی مانند مهاباراتا، شاهنامه و ایلیاد و ادویسه و... یا متن‌های اندرزی مانند کلیله و دمنه، افسانه‌های ازوپ و دیگر گونه‌های ادبی انجام می‌شود یا این که بازنویسی و ساده نویسی ادبیات کلاسیک هستند، مانند ساده‌سازی رمان‌ها و شاهکارهای ادبی سده هژده تا بیستم که روایت‌های ویژه‌ای از آن‌ها برای کودکان و نوجوانان تهیه می‌شود. نکته‌ی مهم در در تفاوت بازنویسی و بازآفرینی این آثار در این است که بازنویسی‌ها، برداشت ساده شده از یک روایت‌اند مانند مجموعه‌ی «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» اما بازآفرینی‌ها استفاده از ایده و خط اصلی روایت در قالبی نو هستند مانند «طوطی و بقال» و «خرگوشان چشمه ماه».

 

[آبی.م]

متل یا ترانه متل: گونه‌ای ادبیات منظوم برای گروه خردسالان است که ترکیبی از واژگان مفهوم و آواهای هیچانی، یا ترکیبی از روایت و کنش‌های بازی هستند. این گونه ادبی بسیار کهن و از دوره‌های کهن برای زبان آموزی و سرگرمی کودکان وجود داشته‌اند. کتاب‌های «جم‌جمک برگ خزون»، «خورشید خانم آفتاب کن»، «دویدم و دویدم» و «رفتم به باغی» از نمونه‌های بازآفرینی متل‌ها هستند.

 

[آبی.م]

ژانرهایی که تا این‌جا توضیح داده شدند، زیرمجموعه‌ی ادبیات داستانی بودند. اکنون به بررسی ژانرهای ادبیات غیرداستانی می‌پردازیم:

زندگی‌نامه (بیوگرافی): روایتی است از زندگی یک فرد که فرد دیگری آن را نوشته است. مانند کتاب «زیستن برای روشنگری».

 

[آبی.م]

خود زندگی‌نامه (اتوبیوگرافی): اگر فردی درباره‌ی زندگی خودش بنویسد، آن کتاب را خودزندگی‌نامه می‌نامند. مانند کتاب‌های «روشنگران تاریکی» و «شما که غریبه نیستید».

مقاله: نوشته‌ای غیرتخیلی (با استنادهای واقعی و قابل اثبات) و مستقل است که دیدگاه نویسنده را درباره‌ی موضوعی ویژه ارائه می‌دهد.

 

[آبی.م]

• خاطره (سرگذشت): این نوشته‌ها مجموعه‌ی خاطراتی است که فرد درباره‌ی لحظه‌ها یا رویدادهایی که در زندگی‌اش تجربه می‌کند، می‌نویسد. این نوشته‌ها واقعی هستند. گاهی خاطره‌ها، خودزندگی‌نامه در نظر گرفته می‌شوند. اما در حقیقت این دو متفاوت‌اند. خود زندگی‌نامه درباره‌ی همه‌ی زندگی فرد است، اما خاطره تنها بخشی از تجربه‎های زندگی نویسنده هستند. بیش‌تر کتاب‌های «هوشنگ مرادی کرمانی» براساس خاطرات او نوشته شده‌اند.

 

[آبی.م]

• داستانِ واقعی: ژانری است که در آن نویسنده با استفاده از تکنیک‌ها و روش‌های ادبی، رخداد و روایتی واقعی را در قالب یک داستان بیان می‌کند. این داستان‌ها، می‌توانند در دسته‌ی ادبیات داستانی هم جای بگیرند.

 

[آبی.م]

• گاه‌نامه‌: همچنان که از نام آن پیداست، به‌شکل دوره‌ای و در فاصله‌های زمانی منظم و مشخص نوشته می‌شوند. روزنامه‌ها، مجله‌ها و ژورنال‎‎‌ها در دسته‌ی گاه‌نامه‌ها جای می‌گیرند.