همگانی گونه‌های ادبی (ژانر) در ادبیات کودکان و نوجوانان

[آبی.م]

گونه‌های ادبی (ژانر) در ادبیات کودکان و نوجوانان​

ژانر کتاب به‌سادگی روشن می‌کند که هر کتاب در کدام دسته یا زیرمجموعه قرار می‌گیرد. اگر اهل کتاب‌خواندن باشید، درباره‌ی برخی از این ژانرها شنیده‌اید.

انواع کتاب​

همه‌ی کتاب‌ها در دو گروه اصلی دسته‌بندی می‌شوند: داستان و غیرداستان

داستان​

کتاب‌های داستانی دربردارنده‌ی رخدادها و شخصیت‌های ساختگی هستند. این داستان‌ها برگرفته از تخیل و خلاقیت نویسنده هستند و بر پایه‌ی واقعیت و زندگی واقعی نیستند.

غیرداستان​

غیرداستان‌ها کتاب‌هایی درباره‌ی واقعیت هستند. برخلاف کتاب‌های داستانی، این کتاب‌ها بر پایه‌ی واقعیت و اطلاعات موثق نوشته می‌شوند.
افزون بر این دو گونه، کتاب‌های نیمه‌داستانی نیز هستند که در گروه کتاب‌های داستانی قرار می‌گیرند و و در کنار یک داستان ساختگی، دربردارنده‌ی اطلاعاتی واقعی نیز هستند.

 

[آبی.م]

انواع کتاب‌هایی که در بالا گفته شد، می‌توانند به زیرگونه‌هایی تقسیم شوند. هریک از این زیرمجموعه‌ها را ژانر می‌نامند. در ادامه فهرست ژانرهای گوناگون کتاب‌ها را می‌خوانیم:

داستان‌ ماجراجویی: داستان‌های زیرمجموعه‌ی این ژانر، رویداد یا مجموعه‌ای از رویدادها را نشان می‌دهد که در زندگی روزمره‌ رخ نمی‌دهد. قهرمان خطر می‌کند و برای هدف‌اش ماجراجویی می‌کند. این داستان‌‌ها، پر از تجربه‌های هیجان‌انگیر و غیرمعمول هستند. طرح داستان بیش‌تر با خطر و کنش‌های فیزیکی شخصیت‌ها همراه است. این داستان‌ها بیش‌تر آهنگ تندی دارند و این آهنگ تند داستان، معمولاً‌بخش مهمی از آن است. بیش‌تر این داستان‌ها در دسته‌ی ادبیات واقع‌گرا قرار می‌گیرند اما برخی از آن‌ها، به خاطر رخدادهای غیرمعمول‌شان می‌توانند در دسته‌‌های دیگری مانند فانتزی و یا ادبیات علمی و تخیلی هم قرار بگیرند. به سبب ویژگی‌های این ژانر، داستان‌های کودکان، بیش‌تر ماجراجویانه هستند.

مانند: «آلیس در سرزمین عجایب»، «مجموعه‌ نارنیا»، «هری پاتر»، «پسرک و ناخدای شجاع»، «آدم برفی و گل سرخ»، «داستانک‌های نخودی»، «مجموعه موش کتابخانه»، «مرد عنکبوتی» و «عصر یخبندان» نمونه‌هایی از داستان‌های ماجراجویی هستند.

 

[آبی.م]

گلچین ادبی: گلچین‌های ادبی، مجموعه‌ای از آثار مانند داستان کوتاه، شعر، مقاله، نمایش‌نامه از نویسندگان گوناگون هستند که در یک جلد منتشر می‌شوند. ویراستار یا گروهی از ویراستاران، بر پایه‌ی درون‌مایه‌ یا موضوع مشترک، این آثار را در یک جلد گردآوری می‌کنند.

مانند: «هیچ هیچ هیچانه»، «افسانه‌های مردم دنیا» و «گزیده ادبیات معاصر»

 

[آبی.م]

کلاسیک: به داستان‌هایی اشاره دارد که مهم‌ترین و تأثیرگذارترین کتاب‌های یک مکان و یا یک دوره‌ی زمانی باشند. داستان‌های کلاسیک هم می‌توانند در دسته‌های دیگری مانند افسانه و یا فانتزی قرار بگیرند.

مانند: «شنل قرمزی»، «جوجه اردک زشت»، «جک و لوبیای سحرآمیز» نمونه‌هایی از داستان‌های کلاسیک کودکان هستند.

 

[آبی.م]

کمیک‌ و رمان‌ گرافیکی: در این کتاب‌ها، نقش تصویرها به اندازه‌ی واژه‌ها مهم است و گاهی تصویرها نقش مهم‌تری از واژه‌ها دارند. در این کتاب‌ها، زنجیره‌ای از تصویرها با واژگانی اندک روایت‎گر داستان هستند. واژه‌ها یا در کادرها نوشته می‌شوند، یا در بالا یا پایین تصویر و یا در حباب‌هایی که گفت‌وگوها درون‌شان نوشته می‌شود.

مانند: «خانه درختی»، «کله‌خرها»، «مجموعه قورتش‌بده»، «راهنمای خرابکاری»، «تام گیتس» نمونه‌ای از رمان‌های گرافیکی هستند.

 

[آبی.م]

داستان‌ کارآگاهی: هم‌چنان که از نامش برمی‌آید، این ژانر درباره‌ی جُرم، انگیزه‌ی مجرمان و تحقیق و شناسایی جرم و مجرم است. مجموعه‌ها‌ی «بنگاه کارآگاهی لاسه و مایا»، «کارگاه سیتو» و «کاراگاه کوفسکی» از نمونه‌های داستان‌هایی پلیسی و کارآگاهی هستند.

 

[آبی.م]

نمایش‌نامه‌: داستان‌هایی هستند که در قالب شعر یا نثر برای اجرا نوشته می‌شوند. جایی که احساسات و اندیشه‌ها، از راه گفت‌وگوها و حرکت‌ها بیان می‌شوند.

مانند: «ت مثل تئاتر»، «حکایت لوطیان مرد رند» و «این عروسک مال کیه؟»

 

[آبی.م]

حکایت‌ (فابل): روایت‌های داستانی به شکل شعر یا نثر هستند که معمولاً در آن جانوران، موجودات افسانه‌ای و گیاهان شخصیت‌های اصلی داستان هستند. شخصیت‌های حکایت‌ها، ویژگی‌های انسانی دارند مانند توانایی سخن گفتن به زبان انسان‌ها. این داستان‌ها، حقیقت‌ها و آموزه‌های اخلاقی را برای خواننده بازگو می‌کنند. از شناخته‌شده‌ترین حکایت‌ها در ادبیات ایران می‌توان به «کلیله و دمنه» و «قصه‌های کلیه و دمنه» از مهدی آذریزدی اشاره کرد.

 

[آبی.م]

داستان‌ پریان: دربردارنده‌ی موجودات خیالی و رویدادهای جادویی هستند. داستان‌های پریان درباره‌ی فضا و سرزمین پریان، ماجراجویی آدمیان در قلمرو زندگی آنان است و از روابط و قوائد محیط آنان استفاده می‌کند. داستان‌هایی مانند «راپونزل»، «هانسل و گرتل»، «زیبای خفته»، «ارباب حلقه‌ها» و برخی از آثار «هانس کریستین اندرسن» و یا «داستان‌های برادران گریم» از نمونه‌هایی از داستان‌های پریان هستند.

 

[آبی.م]

فانتزی: کتاب‌‌های زیرمجموعه‌ی این ژانر، داستان‌هایی را روایت می‌کنند که در جهانی فراتر از جهان واقعی رخ می‌دهند. جهانی که ساخت آن ترکیبی از خیال و واقعیت است و در آن جادو و موجودات جادویی و رخدادهای فراطبیعی وجود دارد. فانتزی‌ها ادامه افسانه‌های کهن هستند. افسانه‌های کهن اگرچه ساخته تخیل جمع و نسل‌های پیاپی بودند، اما فانتزی‌ها ساخته تخیلی فردی و برآمده از دگرگونی‌های اجتماعی و فرهنگی هستند که از سده نوزده‌ام در اروپا و امریکا پدیدار شدند. «آلیس در سرزمین عجایب»، «داستان بی‌پایان» و «هری پاتر» نمونه‌هایی از این ژانر هستند.