همگانی وصف عشق در دیوان امام (ره)

[آبی.م]

امام خمینی رحمه الله و وصف عشق​

«عشق» در لغت، مصدری است از فعل «عَشِقَ یَعْشَقُ»، گفته می شود: «عَشِقَه» یعنی: أحبَّه أشدَّ الحبّ؛ او را بسیار دوست داشت و «عَشِقَ بالشی ء» یعنی: لصق به و لزمه؛ خود را بدان متصل کرد و ملازم آن شد. بنابراین، عاشق کسی است که خود را ملازم معشوق کند و او را بسیار دوست دارد.

اما «عشق» در اصطلاح عرفان عبارت است از عشق به معبود حقیقی. اساس و بنیاد هستی بر عشق نهاده شده و جنب و جوشی که سراسر وجود را فراگرفته، به همین مناسبت است. پس کمال واقعی را در عشق باید جست. «عشق، جمعیت کمالات را گویند که در یک ذات باشد و جز حق را نبود». می گویند: «عشق آخرین پایۀ محبت است و فرط محبت را عشق گویند». عشق در حقیقت، جسم را از خاک به افلاک می رساند.

 

[آبی.م]

مولوی می گوید:

جسمِ خاک از عشق بر افلاک شد کوه در رقص آمد و چالاک شد

همچنین می گوید:​

عشق معراجی است سوی بام سلطان جمال از رخ عاشق فروخوان قصۀ معراج را

​

 

[آبی.م]

امام خمینی رحمه الله می گوید:​

حقیقت عشق آتشی است که از قلب عاشق طلوع می کند و جذوۀ آن به سرّ و علن و باطن و ظاهرش سرایت می کند؛ و همان تجلیات حبّی در سرّ قلب به صورت عشق بازی در ظاهر درمی آید.

عشق در فلسفۀ افلاطون و افلاطونیان اخیر و فلسفۀ اشراقی ایران و فلسفۀ باطنیه، مورد توجه و بحث قرار گرفته است. بعضی عشق را رذیلت و بعضی فضیلت می دانند.

 

[آبی.م]

اخوان الصفا و صدرالدین شیرازی گویند:

عشق به معنای عام خود، ساری در تمام موجودات و ذرات عالم بوده و هیچ موجودی در عالمِ وجود نیست مگر آن که به حکم عشق فطری ساری در موجودات، در جریان و حرکت است.

 

[آبی.م]

امام خمینی رحمه الله می گوید:

عالم عشق است هر جا بنگری از پست و بالا سایۀ عشقم که خود پیدا و پنهانی ندارم

چون جهان، سراسر عشق است، پس کسی برون از حلقۀ عشق نیست و اگر کسی از این حلقه بیرون باشد، نمرده برایش باید نماز کرد. حافظ می گوید:

هر آن کسی که درین حلقه نیست زنده به عشق بر او نمرده به فتوای من نماز کنید

 

[آبی.م]

سعدی شیرازی نیز گفته است:​

هر کو شراب عشق نخوردست و دُرد دَرد آنست کز حیات جهانش نصیب نیست

حافظ نیز گوید:​

هر دل که ز عشق تو است خالی از حلقۀ وصل تو برون باد

​

 

[آبی.م]

استاد مرتضی مطهری می گوید:​

نوعی از عشق و جاذبه وجود دارد که در جوّی بالاتر قرار دارد و اساساً از محدودۀ ماده و مادیات بیرون است و از غریزه ای ماورای بقای نسل، سرچشمه می گیرد و در حقیقت؛ فصل ممیّز جهان انسان و جهان حیوان است و آن، عشق معنوی و انسانی است. عشق ورزیدن به فضایل و خوبی ها و شیفتگی سجایای انسانی و جمال حقیقت.

وقتی کسی به مرحله ای از عشق حقیقی برسد، چشمش در برابر همه چیز به جز حق کور می شود. امام علی علیه السلام می فرماید: «مَن عَشِقَ شیئاً أعشَی بَصرَه».

گاهی از عشق با واژه هایی مانند: محبّت، وُدّ و مودّت یاد می شود.

 

[آبی.م]

در قرآن کریم آمده است: «فَسَوْفَ یَأْتِی اللّه بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ».

که در این آیه منظور از «حبّ»، همان عشق ورزیدن است. جلال الدین مولوی نیز واژۀ «محبت» را به معنای عشق به کار برده و گفته است:

از محبت تلخ ها شیرین شود از محبت مس ها زرین شود

یاران پیامبر خدا نیز به آن حضرت سخت عشق می ورزیدند و با مرکب عشق بود که راه طولانی را در زمان کوتاهی پیمودند و جامعۀ خویش را دگرگون ساختند.​

 

[آبی.م]

​

عشق در دیوان امام خمینی رحمه الله

امام خمینی رحمه الله در دیوان خود، مانند سایر عرفا با تعبیرات مختلفی از عشق سخن گفته است. بعضی تعبیرات معظّم له در آثار عرفای دیگر نیز به کار رفته است؛ اما بعضی تعبیرات، منحصر به وی می باشد. آنچه می آید تنها نمونه هایی است از تعبیرات وی که گاهی برای مقایسه و توضیح، از اشعار دیگر عارفان نیز مثالی را نقل می کنیم.

 

[آبی.م]

1. عشق، قبله نما است

وی عشق را جهت نمای عارف می داند و می گوید:

برکن این خرقۀ آلوده و این بت بشکن به در عشق فرود آی که آن قبله نماست

چون نمی توان بدون عشق جهت را پیدا کرد، بنابراین وصل به معشوق نیز بدون عشق، امکان پذیر نخواهد بود. این معنا را حافظ شیرازی نیز بیان کرده و گفته است:​

حافظ هر آن که عشق نورزید و وصل خواست احرام طوف کعبۀ دل بی وضو ببست

کسی که به دیدار معشوق حقیقی (معبود) حرکت می کند، باید از چشمۀ عشق وضو سازد و به گفتۀ حافظ:​

من همان دم که وضو ساختم از چشمۀ عشق چار تکبیر زدم یکسره بر هر چه که هست

در این جا تعبیرات مشترک را در شعر حافظ شیرازی و امام خمینی رحمه الله به وضوح مشاهده می کنیم؛ زیرا عارفان زبان همدیگر را بهتر از دیگران می فهمند.​