همگانی گونه‌های ادبی (ژانر) در ادبیات کودکان و نوجوانان

[آبی.م]

داستان‌ تاریخی: نوشته‌هایی هستند که گذشته را روایت و بازسازی می‌کنند. داستان در گذشته رخ می‌دهد و همه‌ی رفتارها، شرایط اجتماعی و دیگر جزئیات آن دوره‌ی زمانی در آن حفظ می‌شود. نویسندگان این داستان‌ها، مردم، آداب و رسوم و یا رویدادهای گذشته را به داستان‌های خود می‌‌آورند. شخصیت‌های داستان‌های تاریخی می‌توانند هم واقعی باشند و هم ساختگی. «خانه‌ی کوچک»، «شاید او درست می‌گوید»، «چشم عقاب»، «لالایی برای دختر مرده» و «دروازه مردگان».

 

[آبی.م]

ژانر وحشت: روایت و داستانی است که حس ترس، دشمنی و نبرد را در خواننده به وجود آورد اما به خواننده یاد می‌دهند که با یک مکانیسم دفاعی مناسب در موقعیت‌های خاص از خود دفاع کند. ریشه‌های این ژانر در ادبیات کهن و باورهای اسطوره‌ای، خرافی، آیینی و افسانه‌های پریان است. مقدمه‌چینی یا پیش آگاهی، ترس، تعلیق، راز و خیال پردازی از عناصر اصلی ادبیات وحشت هستند. اگر می‌خواهید گاهی تا حد مرگ بترسید این ژانر برای شما مناسب است. داستان‌های دربردارنده‌ی ارواح و خون‌آشام و موجودات ترسناک در این دسته قرار می‌گیرند. مانند کتاب «غوص عمیق»، «کابوس باغ سیاه»، «کوکی»، «کنت کارلشتاین» و یا کتاب‌هایی که «ار ال استاین» نوشته است مانند مجموعه «ترس و لرز».

 

[آبی.م]

داستان‌ طنز: این داستان‌ها پر از خنده، سرگرمی و هیجان‌اند و برای سرگرم کردن یا خنداندن خواننده نوشته می‌شوند. طنز با استفاده از وارونه سازی، ایجاد موقعیت‌های خنده‌دار یا شخصیت‌های نابهنجار و یا فضاها و کنش‌های نامعمول، ناهنجاری اجتماعی و فردی را نشان می‌دهد و آن را نقد می‌کند. «چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی»، «بچه‌ی آدم»، «کاپیتان زیرشلواری» و «دردسرهای بچه شرور» نمونه‌هایی از داستان‌های طنز هستند.

 

[آبی.م]

اساطیر: روایت‌ها و برداشت‌های انسان از طبیعت، جامعه و اصل هر چیزی شامل آفرینش یا کارکردهای آن که برپایه خیال‌پردازی و گاهی هم براساس تلفیق رخدادهای واقعی یا تاریخی ساخته شده است و بخشی از باور انسان کهن به جهان و آفرینش جهان و علت وجودی پدیده‌های طبیعی مانند ابر، باران، خشک سالی یا انسان، جانوران، گیاهان و حتا مواد طبیعی و معدنی مانند طلا و .... است. اسطوره‌ها سرشار از نماد هستند و در بیش‌تر زمان‌ها، انسان‌ها در آن نقش‌های قهرمانی، پهلوانی و فراطبیعی دارند. داستان اسطوره‌ای گاهی درباره‌ی یک قهرمان ملی و قومی است. مانند کتاب «آرش کماندار» و کارهای «آرمان آرین».

 

[آبی.م]

افسانه: روایتی شفاهی بیش‌تر متعلق به مردم نانویسا بوده است، که پرداختی از خیال و حقیقت را در خود جای داده است. خیالی که در جهان واقع شدنی نیست، یا شدنی هست. اگر درباره پریان و موجوداتی مانند اژدها است، که شدنی نیست، اما اگر درباره کشف گنج باشد، ممکن است شدنی هم باشد. افسانه‌ها گاهی از اسطوره‌ها برمی‌آیند، هنگامی که باور انسان به اسطوره از دست رفت، روایت‌های اسطوره‌ای در افسانه‌ها سرریز شدند. افسانه‌ها گاهی رنگ و بوی تاریخی دارند اما به شکل اغراق آمیز، مانند نبرد یک پهلوان با یک لشکر بزرگ و شکست لشکر، یا توانایی‌های خارق‌العاده برای یک جانور یا گیاه. از جنبه رفتاری، روایت‌های این ژانر، سرشار از سنت‌ها، باورها و عادت‌ها و ارزش‌های انسانی است که گذشتگان با آن سروکار داشتند. گاهی نشانه‌ها و جزئیات واقعی داستان، سبب می‌شوند که رخدادهای فراطبیعی برای خواننده داستان باورپذیر شود. افسانه‎ها، روایت‌هایی بیش‌تر شفاهی است که میان انسان‌ها با هر نژاد و در هر سرزمینی مشترک است. داستان «دیو و دلبر» و «سیندرلا» و مجموعه‌های «افسانه‌های ایرانی» نمونه‌هایی از این ژانر هستند.

 

[آبی.م]

رئالیسم (واقع‌گرای) جادویی: ژانری است که در آن عناصر جادویی یا غیرواقعی به محیط طبیعی و زندگی روزمره‌ی شخصیت‌ها می‌آیند. در این داستان‌ها همه چیز به نظر عادی است، اما یک عنصر جادویی و فراطبیعی در آن وجود دارد. مانند رمان «پریانه‌های لیاساند ماریس».

 

[آبی.م]

داستان معمایی: این کتاب‌ها، دارای داستانی پر از تعلیق، درباره‌ی جرمی مرموز هستند. افراد مشکوک و انگیزه‌ها بررسی می‌شود و سرنخ‌های داستان، شخصیت‌ها را به‌سوی کشف راه حل مشکل هدایت می‌کند. مجموعه کتاب‌های «اتولاین» و «کارآگاه لئوپل و دستیار مخفی‌اش» در این دسته جای می‌گیرند.

 

[آبی.م]

داستان واقع‌گرا: داستان‌هایی که در زندگی واقعی رخ می‌دهد. این داستان‌ها معمولاً در زمان حال اتفاق می‌افتند و شخصیت‌های‌شان انسان‌ها هستند. در این داستان‌ها از عناصر جادویی و رخدادهای نامعمول خبری نیست. «زنان کوچک»، «ماجراهای هاکل بری فین» و «تام سایر» نمونه‌هایی از داستان‌های واقع‌گرا هستند.

 

[آبی.م]

داستان عاشقانه: تمرکز اصلی این داستان‌ها، رابطه‌ی عاشقانه میان دو نفر است. این کتاب‌ها دارای پایانی احساسی و رضایت‌بخش و گاهی خوش هستند. برای نمونه می‌توان به کتاب «پنج قدم فاصله»، «جنگ که تمام شد بیدارم کن»، «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» و «قلب زیبای بابور» اشاره کرد.

 

[آبی.م]

هجو: ژانری که کاستی‌ها، حماقت‌ها و بدی‌های افراد، دولت و جامعه را با طعنه و تمسخر نقد می‌کند. هدف این داستان‌ها، آگاه کردن مردم است. گرچه لحن این داستان‌ها طنز است، اما بیش‌تر حقیقت‌های تاریک جامعه را نشان می‌دهد و انتقادهایی سازنده را مطرح می‌کنند. «مزرعه‌ی حیوانات» را می‌توان نمونه‌ای از داستان‌های هجو دانست.